Πριν μερικές ημέρες είχα μια συζήτηση με τον (κατά τα λεγόμενά του ερασιτέχνη) κατασκευαστή Χρήστο Αστερίου. Το θέμα ήταν η αισθητική αντίληψη μιας καπνοσύριγγας. Υπάρχουν διάφορα παραδείγματα που μπορεί να φέρει κανείς, για να υποστηρίξει ότι ο εκάστοτε κατασκευαστής συχνά δεν επιδιώκει απλά και μόνο την άρτια καπνιστική λειτουργικότητα, δημιουργώντας μια καπνοσύριγγα. Μία περίτεχνη meerschaum του S. Yanik ενδεχομένως να είχε ακριβώς την ίδια απόδοση χωρίς το λεπτομερές σκάλισμα. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς για τις δημιουργίες των Rovera, του Tokutomi, του Kitahara, του Knudsen, του Eltang, του Becker, του Florov και τόσων άλλων σχεδιαστών, οι οποίοι κατά καιρούς δημιουργούν καπνοσύριγγες με μη καθιερωμένες μορφές. Οι προαναφερθέντες τεχνίτες φυσικά δεν είναι οι μόνοι που κατασκευάζουν μη κλασικές, ίσως υπερρεαλιστικές φόρμες. Αποτελούν, απλώς, παραδείγματα ανθρώπων που ξεπέρασαν τα καθιερωμένα, σε στιγμές κατασκευαστικής ιδιοφυίας. Αντικρίζοντας ένα Eskimo του Eltang ή ένα Blowfish Cavalier του Tokutomi, κατανοεί κανείς για ποιο πράγμα μιλώ.
Μόλις πριν λίγα λεπτά διάβαζα μια ηλεκτρονική ποιητική ανθολογία. Κατά καιρούς χαζεύω πίνακες ή γλυπτά. Αναρωτήθηκα αν έχει σημασία το να σπαταλήσω λίγα δευτερόλεπτα για να γράψω ένα ξερό «μ’ αρέσει» ή «δεν μ’ αρέσει». Αλλά το ερώτημα είναι ακόμα πιο συγκεκριμένο. Έστω ότι μου αρέσει ένα έργο. Ή έστω ότι με εντυπωσιάζει απροσδιόριστα. Βλέπω έναν πίνακα. Με συνεπαίρνει. Δεν καταλαβαίνω το γιατί. Δεν μπορώ να το αναλύσω. Δεν έχει νόημα ο κατακερματισμός των στοιχείων ή, απλά, βαριέμαι και χρησιμοποιώ το προαναφερθέν επιχείρημα ως πρόφαση. Πόση σημασία έχει το να βρω ένα τετραγωνικό εκατοστό του καμβά και να πω «ωραίος ο πίνακας, αλλά εκεί θα έβαζα μπλε». Το ερώτημα ρητορικό και η απάντηση προφανής: Δεν έχει καμία σημασία.
Η αισθητική μπορεί όντως να προσεγγιστεί μέσω της επιστημονικής οδού. Ένας νευροφυσιολόγος ή ένας αρχιτέκτονας ίσως μπορεί να μας πει θαυμαστά πράγματα. Αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα. Εδώ κουβεντάζουμε για τον μη ειδικό. Αυτός, παραδόξως, έχει ισχυρή άποψη. Και συνήθως ασχολείται με αυτά που δεν του αρέσουν, βιώνοντας έναν ιδιότυπο μαζοχισμό. Εκτός των άλλων , διατυπώνει τη δυσαρέσκειά του αφοριστικά, δίχως επιχειρήματα.
Επανερχόμεθα. Έστω ότι ένας τεχνίτης σπαταλά 12 ώρες για να φτιάξει μια καπνοσύριγγα. Χρησιμοποιεί ένα plateau με συγκεκριμένες διαστάσεις, ένα κομμάτι ακρυλικό για το επιστόμιο και ίσως ένα δαχτυλίδι από ξύλο ή μέταλλο. Το κόστος των υλικών είναι τόσο συν-πλην κάτι. Δίνοντάς μου κάποιος έναν λεπτομερή κατάλογο με τα επιμέρους στοιχεία, δεν θα μπορέσω να κατανοήσω το σύνολο. Αν, όμως, κρατήσω το κομμάτι στα χέρια μου, ο κατάλογος θα είναι περιττός.
Σε πολλές περιπτώσεις, ο συνδυασμός μονομερών έχει ως αποτέλεσμα την ανάδυση νέων ιδιοτήτων. Έτσι γίνεται και με την κατασκευή καπνοσυρίγγων. Αν μείνουμε στα προαναφερθέντα υλικά και τις ώρες εργασίας, χάσαμε. Διότι ξεχνάμε άλλα, πολύ βασικά συστατικά της διαδικασίας: αυτά είναι η φαντασία, το ταλέντο, η δημιουργικότητα και η εμπειρία. Αυτά τα συστατικά είναι που μετατρέπουν την καπνοσύριγγα από απλό καπνιστικό εργαλείο σε μικρό έργο τέχνης.
Ο ειδικός μπορεί να αναλύσει τις γωνίες, εξηγώντας γιατί δύο billiards απέχουν έτη φωτός όσον αφορά στην αισθητική τους. Η διαφορά συχνά είναι της τάξεως της μιας μοίρας. Ο μη ειδικός απολαμβάνει μόνο το αποτέλεσμα. Και οι δύο, όμως, κατανοούν ότι η διαφορά υπάρχει. Βλέπουν ότι από ένα σημείο και μετά οι κατασκευές βρίσκονται στη γκρίζα περιοχή των ορίων της γλυπτικής.
Τελικά οι καπνιστές είναι εκείνοι που αποζητούν την πολυεπίπεδη απόλαυση. Οι κατασκευαστές, ανταποκρινόμενοι στο άρρητο αίτημά τους, μεταθέτουν συνεχώς τα όρια της δημιουργίας. Το γεγονός του ότι ουδείς καπνίζει προτρυπημένα blocks, καταδεικνύει το αυταπόδεικτο του πράγματος. Αλλά η υπέρμετρη ανάλυση συχνά περιορίζει το οπτικό πεδίο. Πολλές φορές είναι καλύτερα να αφήσουμε κάτω τους μεγεθυντικούς φακούς, να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να επιτρέψουμε στις αισθήσεις να λειτουργήσουν αντανακλαστικά. Στο κάτω-κάτω της γραφής, ο πρωταρχικός στόχος είναι πάντοτε η ηδονή.
DK
